Τα παιδιά του Στάλιν (κριτική)

[ γράφει ο Πάνος Γιαννάκαινας ]

«Δεν έχουμε το δικαίωμα να είμαστε αδύναμοι. Η ζωή θα μας συντρίψει και κανένας δεν θ’ ακούσει τις φωνές μας».

Θα μπορούσε να ήταν μια από εκείνες τις πυρωμένες φράσεις απόγνωσης του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν, μια κραυγή αγωνίας των κατατρεγμένων του σταλινικού καθεστώτος. Ίσως πάλι θα ταίριαζε στα χείλη μια μορφής ηρωικής, από αυτές που η Ιστορία σμιλεύει στον βράχο για να τους χαρίσει την αθανασία της παντοτινής μνήμης.

Αλίμονο, τελικά είναι η προσευχή μιας απλής Ρωσίδας, μια γυναίκας του λαού, που διέπραξε το ανυπέρβλητο έγκλημα να ερωτευτεί έναν ξένο -έναν Βρετανό- τολμώντας να θελήσει να συνδέσει την ζωή της με την δική του.

Ο ρωσικής καταγωγής Βρετανός δημοσιογράφος Όουεν Μάθιους (Owen Matthews), απόφοιτος του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης (τμήμα Σύγχρονης Ιστορίας), αποφασίζει να συμπληρώσει το ψηφιδωτό της ιστορίας του πατέρα του και της μητέρας του, ανατρέχοντας σε εκείνα τα σκοτεινά χρόνια όπου αυτοί έζησαν, πάλεψαν, αγάπησαν, πληγώθηκαν και κυνηγήθηκαν.

H αφήγηση ξεκινά με την τύχη του παππού του, του νεαρού κομισάριου Μπορίς Μπίμπικοφ, μιας ηγετικής μορφής της πρώτης μετεπαναστατικής περιόδου. Ο Μπίμπικοφ υπήρξε ένθερμος ιδεαλιστής και πιστός κομμουνιστής, με σιδερένια πίστη και πειθαρχία. Σύντομα διακρίθηκε για την οργανωτική του ικανότητα και την αφοσίωσή του στα ιδεώδη της επανάστασης (των Μπολσεβίκων) και του ανατέθηκε η ευθύνη της αποπεράτωσης του Εργοστασίου Τρακτέρ του Χάρκοφ (στην σημερινή Ουκρανία) -ένα κατασκευαστικό θαύμα που άφησε έκπληκτους όλους τους Δυτικούς παρατηρητές και τόνωσε υπερβολικά την λαϊκή πίστη στο «σοσιαλιστικό θαύμα».

Ο πόνος και η τρέλα αρχίζουν με την εκτέλεσή του, στην διάρκεια των σταλινικών εκκαθαρίσεων, το 1937. Η γυναίκα του, η Μάρφα, από πρώτη κυρία της μεγαλούπολης καταλήγει έγκλειστη σε γκουλάγκ, με την κατηγορία ότι δρούσε ως εχθρός του λαού! Λυγισμένη από την αδικία και τον χαμό του συντρόφου της, αφήνεται να παρασυρθεί από το παμφάγο ρεύμα της Ιστορίας και αναλώνεται στον βωμό της νέας τάξης πραγμάτων. Πίσω της αφήνει δυο ορφανά: την δυνατή ψυχικά Λένινα και την «ελαττωματική» Λιουντμίλα –την μητέρα του συγγραφέα.

Ο Μέρβιν (μελλοντικός πατέρας του γράφοντος) συναντά την Λιουντμίλα και την ερωτεύεται. Παρατάει την καριέρα του στην Οξφόρδη και βρίσκει την ευκαιρία να παρακολουθήσει ένα ειδικό πρόγραμμα για την Ρωσική Λογοτεχνία στην Μόσχα, ώστε να βρίσκεται κοντά στον έρωτα της ζωής του. Αλλά το Κρεμλίνο, δεν εννοεί να ευλογήσει τον απαράδεκτο αυτόν δεσμό!

Θύματα μιας στυγνής γραφειοκρατίας κι ενός απάνθρωπου καθεστώτος, που όλα τα μετράει με τον χάρακα και την μεζούρα, ακόμη και τα ανθρώπινα αισθήματα, οι δυο τους βρίσκονται ξαφνικά στο μάτι του κυκλώνα: αυτός εκδιώκεται από την Σοβιετία κακήν κακώς, αυτή περιορίζεται και δεν της επιτρέπεται να ταξιδέψει στο εξωτερικό, για να μην «μολυνθεί» από τον Δυτικό καπιταλισμό! Χαρτί στα συρτάρια της KGB, φάκελος στα ερμάρια των ξυστικών υπηρεσιών, το νεανικό κι αυθόρμητο αίσθημα γιγαντώνεται, πεισμώνει και αποφασίσει να δώσει την άνιση μάχη με τους σύγχρονους κομισάριους και κομματάνθρωπους των εκάστοτε γενικών γραμματέων της ΕΣΣΔ. Ο κυκλώνας συμπαρασύρει και σχεδόν καταστρέφει τις ζωές των ηρώων που, θωρακισμένοι με την πίστη τού ενός στον άλλον και ταμπουρωμένοι στα χαρακώματα μιας αγάπης που φλέγεται για ολοκλήρωση, αποφασίζουν νασ παλέψουν μέχρι τέλος.

Αυτός, όταν βλέπει τις προσπάθειές του να συγκινήσει την παγκόσμια κοινή γνώμη να αποτυγχάνουν η μία μετά την άλλη, περνά στην παρανομία: μπαίνει στην χώρα κρυφά, για να σμίξει λίγες ώρες με την αγαπημένη του. Κάποια στιγμή αποκαλύπτεται και διώκεται εκ νέου. Όλο αυτό το διάστημα η αλληλογραφία, που με δεκάδες ευφάνταστους τρόπους και τερτίπια διεκπεραιώνεται, κρατά τους «εν δυνάμει» εραστές στην ζωή. Ζουν κι αναπνέουν μόνο για την στιγμή που θα ξανασμίξουν. Και αυτή η στιγμή έρχεται μετά από… δεκαετίες!

Μια ιστορία αγάπης και τρέλας, βιωμένη πίσω από τα κάγκελα της ψυχής, ποτισμένη από την μούχλα των συρταριών των γραφειοκρατών του Κρεμλίνου, στοιχειωμένη από τα περίστροφα της απάνθρωπης KGB. Ο Μάθιους αποδεικνύεται δεινός αφηγητής, νηφάλιος και δίκαιος, απίστευτα αμερόληπτος και ευγενής. Μας ταξιδεύει στα δύσκολα χρόνια της Σοβιετίας, χωρίς εμμονές και ιδεολογικούς ακροβατισμούς, αλλά και στο εκτρωματικό αποκύημα της περεστρόικα, όπου όλα ρευστοποιήθηκαν στον βωμό μια απατηλής ελευθερίας κι ενός ξιπασμένου νεοπλουτισμού: Aρχές και ιδέες, ιδανικά, θεσμοί. Ατρόμητος παρατηρητής και συνάμα πρωτεργάτης του δικού του συγγραφικού οικοδομήματος, ο Μάθιους κρατά τέλειες αναλογίες, επιτυγχάνοντας μια ισορροπημένη και ώριμη γραφή.

Γεννημένος ρεπόρτερ, αποφάσισε να ολοκληρώσει το σημαντικότερο ίσως ρεπορτάζ της καριέρας του μεταφέροντας στο χαρτί την ζωή των γονιών του.