Το πνεύμα ως πάθος

«Το πάθος του πνεύματος», στο όποιο εστιάζονται τα δύο δοκίμια της Σούζαν Σόντακ για τον Αρτώ και τον Κανέττι, υπήρξε η αφορμή που μας οδήγησε στην παρουσίασή τους.

Εν συνεχεία, βέβαια, ο συσχετισμός και η παράλληλη ανάγνωσή τους αναδεικνύουν τις διαφορές μάλλον παρά τις ομοιότητες των δύο αυτών ιδιόρρυθμων συγγραφέων του 20ού αιώνα. Το στοιχείο που φαίνεται να τους ενώνει, το «πάθος του πνεύματος», οδήγησε τη γραφή του καθενός τους, το θεατρικό, δοκιμιακό και ποιητικό διάβημα του πρώτου και την αφήγηση του δεύτερου, σε διαφορετικούς δρόμους.

Ο Αρτώ θέλησε μέσω ενός δικού του, ιδιόχρηστου σουρρεαλισμού, με τον οποίο διατήρησε παρά την αποκήρυξη του μιαν ισοβίως προβληματική σχέση, να φτάσει στην πλήρη σωματοποίηση -στην καθολίκευση, ήτοι στην κατάργηση-της τέχνης ενώ ο Κανέττι, αντιστρόφως, με εντονότατη την εβραϊκή (δηλαδή κατ εξοχήν διανοητική) αίσθηση της κληρονομιάς του Διαφωτισμού, φτάνει μέσω μιας υπερόξυνσης του πνεύματος σε μια δονκιχωτική άρνηση της σωματικότητας, όπως αυτή εκπροσωπείται στον πρωταγωνιστή του μυθιστορήματός του "Η Τύφλωση".

«Σπανίως ένιωθε κανείς τόσο άνετα με το πνεύμα του», γράφει η Σόντακ, «όσο ο Κανέττι». Στο σημείο αυτό θα πρέπει να ειδοποιηθεί ο αναγνώστης ότι η Σούζαν Σόντακ και στα δύο εν λόγω δοκίμια χρησιμοποιεί τον όρο mind (πνεύμα) αναφερόμενη κατά κύριο λόγο στις νοητικές λειτουργίες του ανθρώπου -στον "νου", "διάνοια", τη "νόηση" και, ακόμα πιο ελεύθερα, στη "σκέψη".

Ωστόσο υπάρχουν και περιπτώσεις όπου ο ίδιος αυτός όρος χρησιμοποιείται, όπως προκύπτει από τα συμφραζόμενα, εναλλακτικά στη θέση του spirit, σε αντιδιαστολή προς το "σώμα" ή τη "σάρκα". Και τούτο θα το διαπιστώσει ο αναγνώστης ιδίως στο δοκίμιο για τον Αρτώ ο όποιος, εντούτοις, «μεταχειρίζεται μονίμως το πνεύμα σαν να ήταν ένα είδος σώματος» - εξ ου και το πάθος.

Λίγα λόγια για την συγγραφέα
Η Σούζαν Σόνταγκ (1933-2004) γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη αλλά μεγάλωσε στο Tuscon της Αριζόνα και πήγε γυμνάσιο στο Λος Άντζελες.

Μετά την αποφοίτησή της από το Πανεπιστήμιο του Σικάγο έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη φιλοσοφία, τη λογοτεχνία και τη θεολογία στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και στο κολέγιο Saint Anne s του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.

Έγραψε τέσσερα μυθιστορήματα ("The Benefactor", "Death Kit", "The Volcano Lover", "In America"-τα δύο τελευταία στα ελληνικά από τις εκδόσεις Οδυσσέας), μια συλλογή διηγημάτων ("I, etcetera"), αρκετά θεατρικά έργα ("Alice in Bed", "Lady From the Sea", κ.ά.) και οκτώ δοκίμια, από τα οποία γνωστότερα είναι τα "Ενάντια στην ερμηνεία" (ελλ. εκδ. Καφρέφτης), "Περί φωτογραφίας" (εκδ. περιοδικού "Φωτογράφος"), "Η ασθένεια ως μεταφορά" (εκδ. Ύψιλον), "Παρατηρώντας τον πόνο των άλλων" (εκδ. Scripta) και "Where the Stress Falls".

Άρθρα και πεζά της εμφανίστηκαν τακτικά στα περιοδικά "New Yorker", "The New York Review of Books", "The Times Literary Supplement", "Art in America", "Antaeus", "Parnassus", "The Threepenny Review", "The Nation", "Granta", και πολλά άλλα, ενώ τα βιβλία της έχουν μεταφραστεί, μέχρι σήμερα, σε 32 γλώσσες.

Γύρισε, επίσης, τέσσερις ταινίες μεγάλου μήκους ("Duet for Cannibals", 1969, "Brother Carl", 1971-και τις δύο στη Σουηδία-, "Promised Land", 1974, στο Ισραήλ, κατά τη διάρκεια του πολέμου του Οκτωβρίου 1973, και "Unguided Tour", 1983, στην Ιταλία) και σκηνοθέτησε πολλά θεατρικά έργα, ανάμεσα στα οποία το "Περιμένοντας τον Γκοντό", το καλοκαίρι του 1993, στο πολιορκημένο Σεράγεβο, όπου πέρασε πολύ καιρό στο διάστημα μεταξύ 1993-1996 και ανακηρύχθηκε επίτιμη δημότης.

Πολιτική ακτιβίστρια στον αγώνα για τα ανθρώπινα δικαιώματα για πάνω από δύο δεκαετίες, υπήρξε πρόεδρος του Αμερικανικού PEN Club μεταξύ 1987-1989 και έλαβε μέρος σε εκστρατείες για την ελευθερία της έκφρασης και την απελευθέρωση πνευματικών δημιουργών που διώχθηκαν για τις απόψεις τους.

Η Σούζαν Σόνταγκ υπήρξε πολυβραβευμένη, εν ζωή: τιμήθηκε με το National Book Critics Circle Award, τo 1978, για το δοκίμιό της "Περί φωτογραφίας", με το National Book Award, το 2000, για το μυθιστόρημα "Αμερική", με το Βραβείο Malaparte στην Ιταλία το 1992, με τον τίτλο τιμής "Διοικητής του Τάγματος των Τεχνών και των Γραμμάτων" στη Γαλλία, το 1999, με το Βραβείο Jerusalem, το 2001, για το σύνολο του έργου της και με το Βραβείο Ειρήνης των Γερμανών Βιβλιοπωλών, το 2003.

Πέθανε στις 28 Δεκεμβρίου 2004 στη Νέα Υόρκη.
____________________________
Σούζαν Σόντακ: "Το πνεύμα ως πάθος - Δύο δοκίμια για τον Αρτώ και τον Κανέττι"

ISBN 978-960-17-0289-6 - σελ. 101 - τιμή 11,00 ευρώ - έκδοση Δεκεμβρίου 2010