Αναταραχή φύλου - Ο φεμινισμός και η ανατροπή της ταυτότητας

Η Αναταραχή φύλου είναι ένα από τα πιο σημαντικά έργα της σύγχρονης φεμινιστικής θεωρίας και των σπουδών φύλου, θεωρείται δε καταστατικό κείμενο της queer θεωρίας.

Η επίδρασή του δεν περιορίστηκε σε ακαδημαϊκούς κύκλους, αλλά προκάλεσε έντονες συζητήσεις στο χώρο τόσο του φεμινιστικού όσο και του γκέι και λεσβιακού κινήματος.

Μέσα από την κριτική επανανάγνωση του έργου των Μπωβουάρ, Φουκώ, Βιτίγκ, Ιριγκαρέ, Λεβί-Στρως, Λακάν, Φρόυντ, Ρούμπιν, Κρίστεβα, η Τζούντιθ Μπάτλερ επιχειρεί μια κριτική γενεαλογία της κατασκευής των κατηγοριών του φύλου, της σεξουαλικότητας, της επιθυμίας και του σώματος ως κατηγοριών ταυτότητας, τις οποίες θεωρεί προϊόντα της «υποχρεωτικής» ετεροσεξουαλικότητας και του φαλλογοκεντρισμού.

Προεκτείνοντας τις θέσεις ότι η υποκειμενικότητα παράγεται λογοθετικά και ότι το βιολογικό φύλο είναι μια πολιτική κατηγορία που θεμελιώνει την ετεροσεξουαλικότητα, προβάλλει το ρηξικέλευθο επιχείρημα ότι η υποτιθέμενη συνοχή μεταξύ βιολογικού φύλου, κοινωνικού φύλου και σεξουαλικότητας δεν οφείλεται παρά στην επαναλαμβανόμενη στιλιστική επιτέλεση συγκεκριμένων πράξεων μέσα στο χρόνο, πράξεων που αποκτούν το νόημά τους σε ένα πλαίσιο ετεροκανονικότητας. Αυτή η επιτελεστικότητα του φύλου, που δίνει την εντύπωση ενός έμφυλου πυρήνα, μιας κρυμμένης ψυχικής ουσίας, με αποτέλεσμα το φύλο να εκλαμβάνεται ως αληθινό, δεν είναι ωστόσο παρά μια μίμηση χωρίς πρωτότυπο, μια διαρκής παρωδία της ίδιας της έννοιας του πρωτοτύπου.

Στο πλαίσιο αυτό, η αποτυχημένη μίμηση, η ατελέσφορη εκτέλεση της εντολής «να είσαι ένα δεδομένο φύλο» μπορεί να αναταράξει τις κατηγορίες του φύλου, να δημιουργήσει ρήγματα που θα επιτρέπουν την ανασήμανσή του.

«Υπάρχει μια όψη των συνθηκών παραγωγής του κειμένου που δεν γίνεται πάντα κατανοητή: δεν παράχθηκε απλώς από το πανεπιστήμιο, αλλά από συγκλίνοντα κοινωνικά κινήματα στα οποία συμμετείχα, και στο πλαίσιο μιας λεσβιακής και γκέι κοινότητας στην ανατολική ακτή των Ηνωμένων Πολιτειών στην οποία έζησα για δεκατέσσερα χρόνια πριν γράψω αυτό το βιβλίο.Παρά την εξάρθρωση του υποκειμένου την οποία επιτελεί το κείμενο, υπάρχει εδώ ένα πρόσωπο: πήγα σε πολλές συναντήσεις, μπαρ και διαδηλώσεις και είδα πολλά είδη φύλων, κατάλαβα ότι βρισκόμουν και η ίδια στο σταυροδρόμι κάποιων από αυτά και συνάντησα τη σεξουαλικότητα σε αρκετά από τα πολιτισμικά άκρα της. Γνώρισα πολλούς ανθρώπους που προσπαθούσαν να βρουν τον δρόμο τους μέσα σε ένα σημαντικό κίνημα για σεξουαλική αναγνώριση κι ελευθερία, κι ένιωσα τη χαρά και την απογοήτευση που πάει χέρι-χέρι με το να είσαι μέρος αυτού του κινήματος τόσο στην αισιοδοξία του όσο και στην εσωτερική του διχοστασία. Την ίδια στιγμή που είχα βολευτεί στο πανεπιστήμιο, ζούσα και μια ζωή έξω από τους τοίχους του, και μολονότι η Αναταραχή φύλου είναι ένα ακαδημαϊκό βιβλίο, άρχισε για μένα με μια διάσχιση: καθισμένη στη Ρεχόμποθ Μπιτς, να αναρωτιέμαι αν θα μπορούσα να συνδέσω τις διαφορετικές πλευρές της ζωής μου... » - Judith Butler

Κριτικές

"Τα ευκρινή και ευφυή επιχειρήματα της Μπάτλερ προκαλούν ένα πολλά υποσχόμενο είδος αναταραχής, όπου οι καίριες ρυθμιστικές μυθοπλασίες που υποστηρίζουν την έμφυλη ιεραρχία και την υποχρεωτική ετεροφυλοφιλία γίνονται κυριολεκτικά απίστευτες . . . Η Μπάτλερ καθιστά την κατηγορία «θηλυκό» τόσο προβληματική, όσο η σύγχρονη φεμινιστική θεωρία έχει κάνει την κατηγορία «γυναίκα»." - Donna Haraway, Πανεπιστήμιο της Σάντα Κρουζ, Καλιφόρνια

"Η αναπάντεχη ανάλυση της Μπάτλερ δείχνει ότι μεγάλο μέρος της προοδευτικής σκέψης, όπως και οι κυρίαρχες ιδεολογίες στις οποίες αντιτίθεται, υποθέτει λανθασμένα ότι υπάρχουν αληθινές έμφυλες ταυτότητες και φυσικά φύλα . . . Η Αναταραχή φύλου θέτει νέες υψηλές προδιαγραφές για τη σύγχρονη πολιτισμική ανάλυση." - Sandra Harding, Πανεπιστήμιο του Ντέλαγουερ

"Όλες και όλοι θα χρησιμοποιήσουμε αυτό το βιβλίο στα μαθήματα φεμινιστικής θεωρίας. Με έγκυρες και ευκίνητες προσαρμογές ανάμεσα στις γλώσσες της φιλοσοφίας, της ανθρωπολογίας, της κριτικής θεωρίας και της ψυχανάλυσης, η Τζούντιθ Μπάτλερ ασχολείται με τα προβλήματα της ουσιοκρατίας και της (ή μέσω της) εμφυλοποίησης. Χρησιμοποιεί μια διάσταση της έμφυλης ομοφυλοφιλίας ως κριτική προσέγγιση, για να εξετάσει τη διαπραγμάτευση του γυναικείου σώματος. Η ισχυρή και εποικοδομητική αυτή πολιτική αυτοκριτική της θεωρίας του φύλου επιτελεί, με τον τρόπο της, μια κριτική της ηθικής φιλοσοφίας του φύλου γενικά." - Gayatri Chakravorty Spivak, Πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ

"Η Αναταραχή φύλου είναι μια διαυγής κριτική στην έννοια των σταθερών έμφυλων «ταυτοτήτων» που θεωρούνται ριζωμένες στη φύση, στα σώματα ή στην υποχρεωτική ετεροφυλοφιλία. Η Τζούντιθ Μπάντλερ προσεγγίζει κριτικά το έργο των Λακάν, Φρόυντ, Μπωβουάρ, Ιριγκαρέ, Κρίστεβα, Βιτίγκ, Φουκώ και άλλων, για να αναπτύξει μια πρωτότυπη «επιτελεστική θεωρία του φύλου» . . . Ένα προκλητικό, στρατευμένο και ανατρεπτικό βιβλίο." - Joan W. Scott, Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών

"Η πιο έγκυρη ώς σήμερα επίθεση στη «φυσικότητα» του φύλου. Ένα λαμπρό, καινοτόμο έργο." - Sandra Lee Barkly, Πανεπιστήμιο του Ιλινόις, Σικάγο

Λίγα λόγια για την συγγραφέα

Η Judith Butler γεννήθηκε το 1956 στο Κλίβελαντ του Οχάιο, στις Η.Π.Α. Το 1984 ολοκλήρωσε τη διδακτορική διατριβή της στη φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Yale. Δίδαξε σε διάφορα πανεπιστημιακά και ερευνητικά ιδρύματα, όπως το Κέντρο Ανθρωπιστικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Johns Hopkins, και σήμερα είναι καθηγήτρια στην Έδρα Ρητορικής και Συγκριτικής Λογοτεχνίας Maxine Elliot του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, στο Μπέρκλεϋ.

Από τις πιο σημαντικές θεωρητικούς στο χώρο του φεμινισμού, της queer θεωρίας, της πολιτικής φιλοσοφίας και της ηθικής, το έργο της έχει επηρεάσει διαφορετικά επιστημονικά πεδία και έχει προκαλέσει συζητήσεις που ξεπερνούν τον ακαδημαϊκό ορίζοντα, για να επεκταθούν στον κινηματικό και πολιτικό χώρο. Η ίδια, πέρα από τη θεωρητική της ενασχόληση με ζητήματα φύλου, σεξουαλικότητας, επιτελεστικότητας, υποκειμενικότητας, συγγένειας, εξουσίας, βίας και πένθους, έχει πολλές φορές τοποθετηθεί κριτικά στην πολιτική σκηνή και έχει συμμετάσχει σε ακτιβιστικές οργανώσεις υπέρ της ακαδημαϊκής ελευθερίας του λόγου, των δικαιωμάτων των μεταναστών και της ειρήνης μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστίνης.

Άλλα έργα της είναι: Subjects of Desire: Hegelian Reflections in Twentieth Century France (Columbia University Press, 1987), Bodies that Matter. On the Discursive Limits of "Sex" (Routledge, 1993) [ελλ. έκδ.: Σώματα με σημασία. Οριοθετήσεις του «φύλου» στο λόγο (Εκκρεμές, 2008)], Excitable Speech: A Politics of the Performative (Routledge, 1997), The Psychic Life of Power: Theories of Subjection (Stanford University Press, 1997) [ελλ. έκδ. Η ψυχική ζωή της εξουσίας (Πλέθρον, 2009)] Antigone's Claim: Kinship Between Life and Death (Columbia University Press, 2000) [ελλ. έκδ. Η διεκδίκηση της Αντιγόνης: Η συγγένεια μεταξύ ζωής και θανάτου (Αλεξάνδρεια, 2010)], Precarious Life: The Power of Violence and Mourning (Verso Press, 2004) [ελλ. έκδ. Ευάλωτη ζωή. Οι δυνάμεις του πένθους και της βίας (νήσος, 2009)], Undoing Gender (Routledge, 2004), Giving an Account of Oneself (Fordham University Press, 2005) [ελλ. έκδ. Λογοδοτώντας για τον εαυτό (Εκκρεμές, 2009)], Frames of War: When is Life Grievable? (Verso Press, 2009).

______________________________________
Judith Butler: "Αναταραχή φύλου - Ο φεμινισμός και η ανατροπή της ταυτότητα" - μετάφραση: Γιώργος Καράμπελας - εισαγωγή, επιστημονική επιμέλεια: Βενετία Καντσά - επιμέλεια κειμένου: Χριστίνα ΣπυροπούλουISBN 978-960-221-469-5 - σελ. 255 - τιμή 22,00 ευρώ - έκδοση Ιανουαρίου 2010