Η σκέψη - Ο κυβερνήτης

[ παρουσίαση ]

«Δεν ξέρω ακόμη και τώρα αν προσποιόμουν ότι ήμουν τρελός για να σκοτώσω ατιμωρητί ή αν σκότωσα γιατί ήμουν τρελός· μάλλον δεν θα 'χω ποτέ τη δυνατότητα να μάθω. Ο εφιάλτης εκείνης της νύχτας χάθηκε, αλλά άφησε φλογερά ίχνη. Δεν υπάρχουν πια ανόητοι φόβοι, αλλά υπάρχει ο τρόμος του ανθρώπου που τα ’χασε όλα κι έχει ψυχρή συνείδηση της πτώσης, της καταστροφής, της απάτης και του άλυτου μυστήριου.»

Η ΣΚΕΨΗ είναι ένα από τα αριστουργήματα του Αντρέγιεφ (γράφτηκε το 1902), όπου ο συγγραφέας παίζει με το μοτίβο της προσποίησης της τρέλας ή της καταβύθισης στην τρέλα. Ο ήρωας, ο γιατρός Κερζέντσεφ, έχει δολοφονήσει έναν στενό του φίλο και καταθέτει την απολογία του στους κριτές του. Να είχε άραγε ο Αντρέγιεφ επίγνωση ότι η καλλιτεχνική του διαίσθηση τον είχε οδηγήσει να βρει και να περιγράψει αυτό που έμελλε να αποτελέσει ένα από τα κλινικά συμπτώματα στην εξέλιξη της σχιζοφρένειας;

«Από το επόμενο πρωί της εκτέλεσης των εργατών, όλη η πόλη με το που ξύπνησε ήξερε πως ο κυβερνήτης θα σκοτωνόταν. Κανείς δεν το ’λεγε αλλά όλοι το ξέρανε˙ ήταν σαν πάνω από την πόλη να είχε περάσει κάτι σκοτεινό και να την είχε σκεπάσει με τα μαύρα πανιά του.»

Ο ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ είναι, κατά κάποιο τρόπο, «το χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου». Ο κυβερνήτης κάποιας μικρής πόλης έχει καταπνίξει μιά εξέγερση διατάσσοντας πυρ κατά των λιμοκτονούντων απεργών: τριανταπέντε άντρες, εννέα γυναίκες και τρία παιδιά σκοτώθηκαν. Από την επομένη κιόλας της επίθεσης, όλη η πόλη ξέρει πώς ο κυβερνήτης είναι καταδικασμένος, πώς κάποιος θα τον σκοτώσει˙ κάτι για το οποίο άλλωστε έχει και ο ίδιος απόλυτη επίγνωση. Δεν προσπαθεί να ξεφύγει απ' τη μοίρα του και, με καθαρό μυαλό, βαδίζει προς αυτό το πεπρωμένο, που και ο ίδιος το θεωρεί θεία δίκη. «Χτες ονειρεύτηκα την κηδεία σας», του γράφει ανώνυμα μια μαθήτρια λυκείου, «Πίσω απ' το φέρετρο υπήρχαν μόνο αστυνομικοί». Και κλείνει ως εξής: «Θα σας κλάψω σαν να ήμουν κόρη σας, γιατί σας λυπάμαι αφάνταστα».

Το αφήγημα αυτό γράφτηκε το καλοκαίρι του 1905. Ένας μοναδικός προβληματισμός για την εξουσία και το θάνατο.

Λίγα λόγια για τον συγγραφέα

Ο Αντρέγιεφ (1871-1919) είναι ο μεγάλος λησμονημένος της ρωσικής λογοτεχνίας. Στις αρχές του 20ου αιώνα η κριτική εκθείαζε τις νουβέλες του και πολλοί τις θεωρούσαν ανώτερες από εκείνες του Τσέχοφ. Ο Γκόρκι, που υπήρξε ανταγωνιστής και φίλος του, έγραφε για τον Αντρέγιεφ: «Το ταλέντο του τον εξουσίαζε, τον κατείχε˙ ήταν βαθιά ριζωμένο μέσα του. Η διαίσθησή του, από την άλλη, ήταν ιδιαίτερη οξυμμένη. Η διορατικότητά του για οτιδήποτε άγγιζε τις σκοτεινές πτυχές της ζωής, τις αντιφάσεις της ανθρώπινης ψυχής η τους αναβρασμούς του ενστίκτου, ήταν μοναδική».

Το έργο του μεταφράστηκε νωρίς σε πολλές γλώσσες, άλλα βυθίστηκε στη λήθη μετά το 1917. Αν και ο Αντρέγιεφ είχε προσχωρήσει με ενθουσιασμό στις ιδέες του σοσιαλισμού, τα γραπτά του τα χαρακτήριζε ένα πνεύμα αλλόκοτα πεσιμιστικό, ελάχιστα συμβατό με την ιδέα ενός ρόδινου μέλλοντος. Οι νουβέλες του, όπως και τα θεατρικά του, απέκλιναν από το ρεαλισμό και το συμβολισμό που ήταν της μόδας και που τύχαινε να καλλιεργεί περιστασιακά, αλλά με τον δικό του «μαύρο» τρόπο και από κάποια απόσταση. Κι επειδή η σαρκαστική πικρία που διαπνέει την έμπνευσή του τον οδηγούσε συνεχώς να παρεκκλίνει από τον αρχικό σκοπό του, η φρίκη του κόσμου και το παράλογο της ύπαρξης έπαιρναν πάντοτε στο τέλος το πάνω χέρι.

Θα μπορούσε κανείς να τον τοποθετήσει σ' ένα μεσοδιάστημα, κάπου ανάμεσα στον Στρίντμπεργκ και τον Κάφκα.
____________________________________
Λεονίντ Νικολάγιεβιτς Αντρέγιεφ: "Η σκέψη - Ο κυβερνήτης"

ISBN 978-960-325-902-2 - σελ. 208 - τιμή 15,50 ευρώ - έκδοση Ιουνίου 2010