Τόποι εξορίας. Ένα σημερινό βλέμμα

[ παρουσίαση ]

«Τόποι εξορίας. Ένα σημερινό βλέμμα» βιβλίο - λεύκωμα με φωτογραφίες του Λεωνίδα Δημακόπουλου και του Ορέστη Παναγιώτου, από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια.

Ο τόμος περιλαμβάνει επίσης κείμενα των Πολυμέρη Βόγλη, Γιώργου Μαργαρίτη, Τάκη Μπενά, Στρατή Μπουρνάζου και Σταύρου Σταυρίδη. Είναι ένα αφιέρωμα στους τόπους εξορίας και μέσα από αυτούς στους ανθρώπους που έζησαν στους τόπους αυτούς στα «δύσκολα χρόνια» της νεοελληνικής ιστορίας.

Όπως γράφουν οι δύο φωτογράφοι, Ορέστης Παναγιώτου και Λεωνίδας Δημακόπουλος στον πρόλογό τους, «Ξεκίνησε σαν ένα φωτογραφικό ταξίδι και κατέληξε σε ένα προσκύνημα, που κράτησε πέντε χρόνια, σε ένα άλλο Αιγαίο, σ' αυτό που οι πατεράδες μας και οι παππούδες μας έζησαν τα καλύτερα και πιο βασανιστικά χρόνια τους.

Τόποι στοιχειωμένοι από τις κραυγές τους, την αγωνία τους, τα όνειρά τους, τη νοσταλγία τους, τους συντρόφους που έμειναν πίσω, εκεί στο νεκροταφείο της Γυάρου, να περιμένουν το καράβι που θα τους φέρει πίσω.

Κάρπαθος, Λέρος, Ικαρία, Γυάρος, Μακρόνησος, Τρίκερι, Χανιά, Κέρκυρα, Αϊ-Στράτης, Αίγινα, Μυτιλήνη: μια περιήγηση στα ερείπια των κολαστηρίων της Μεταξικής δικτατορίας, του Εμφυλίου και της Χούντας. Κάποια απ' αυτά τα κολαστήρια κατοικούνται ακόμη, ενώ στη θέση εκείνων που έκλεισαν άλλα καινούργια έχουν ανοίξει για να χωρέσουν τις ζωές των ηττημένων του καιρού μας».

Οι εκπληκτικές φωτογραφίες των δύο βραβευμένων επαγγελματιών φωτογράφων συνοδεύονται από τα κείμενα των πέντε συγγραφέων που, ο καθένας από την πλευρά του, σχολιάζουν πλευρές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας και παραθέτουν τις σκέψεις που τους γεννούν οι φωτογραφίες.

Οπως γράφει ο Σταύρος Σταυρίδης στο κείμενό του «Εικόνες-σκέψεις;": «Τί δείχνουν τούτες οι εικόνες από τη Μακρόνησο, τη Γυάρο, τη Λέρο, τον Αϊ - Στράτη και τ' άλλα νησιά; Γιατί μας αφορούν; Τέτοιες σημερινές φωτογραφίες παλιών τόπων εξορίας και εγκλεισμού δεν πρόκειται να γεννήσουν μόνες τους την οργή ή τη συγκίνηση. Αυτοί που έζησαν εκεί μια ζωή σε αναστολή, μια εποχή καταστροφής και καθημερινής φρίκης, δεν τις χρειάζονται για να θυμηθούν.

Να κλείσει λοιπόν τούτη η εποχή; Να μην τη θυμόμαστε πια; Να την πάρει επιτέλους ο αέρας του Αιγαίου, να τη σκορπίσει σε ξέφτια; Να γίνουν τα ξερονήσια σωροί από πέτρες και αγριόχορτα ή νέοι τουριστικοί προορισμοί;

Πριν βυθιστεί το παρελθόν, τη στιγμή που γέρνει, χρειάζεται να το σκεφτούμε. Μήπως τότε αυτές οι φωτογραφίες «μνημείων του πρόσφατου χθες» μας αφορούν γιατί έχουν έναν ιδιαίτερο στοχαστικό χαρακτήρα; Μήπως πρόκειται όχι για φωτογραφίες-αναπαραστάσεις αλλά για φωτογραφίες - σκέψεις, εικόνες που πιάνουν κάτι από τη σκιά που ρίχνει η εξορία στην επίσημη ιστορία μας; Πράγματι, ο χρόνος τους είναι στοχαστικός. Υπάρχει μέσα από την αναστολή του. Υπάρχει ως σκέψη που σκέφτεται το χρόνο, ακριβώς γιατί μπορεί να τον παρατηρεί σταματημένο. Και είναι συγκλονιστικό να σκέφτεσαι το χρόνο - το χρόνο της ζωής και το χρόνο της ιστορίας - κρατώντας την ανάσα σου».

Εκτός από το κείμενο του Σταύρου Σταυρίδη υπάρχουν τα κείμενα «Μνημεία του πρόσφατου χθες», του Γιώργη Μαργαρίτη, «Μισός αιώνας πολιτικής εξορίας στην Ελλάδα: σκέψεις για την ιστορική μελέτη του φαινομένου», του Στρατή Μπουρνάζου, «Από τον έναν τόπο στον άλλο» και «Στο σύρμα», του Πολυμέρη Βόγλη και «Μια αλλιώτικη μαρτυρία για το Αιγαίο», του Τάκη Μπενά.

Αναφερόμενος ο Στρατής Μπουρνάζος στον άθλο των ανθρώπων που έζησαν σε διάφορες ιστορικές φάσεις στους τόπους εξορίας τονίζει: «Η κριτική προσέγγιση της εθνικής μας ιστορίας, ο στοχασμός πάνω σε αυτήν, και ιδίως στις σκοτεινές πτυχές της, το να εγκύπτουμε στα «οικεία κακά» της κοινωνίας μας στο πρόσφατο παρελθόν, για να τα διαυγάσουμε και να τα κατανοήσουμε, αποτελεί σπουδαία πολιτική πράξη, πράξη λυτρωτική, πράξη ελευθερίας.

Ασφαλώς, όπως λέει ο ποιητής, «για τους γενναίους, τους δυνατούς, αρμόζουν τα λόγια τα μεγάλα, τα ελεύθερα, τα γενναία, τα δυνατά». Για να προφέρουμε όμως αυτά τα λόγια, και για να είναι λόγια ουσίας και όχι εντυπωσιασμού, πρέπει πρώτα να εγκύψουμε, βασανιστικά συχνά, στις πραγματικότητες, να καταλάβουμε πώς μπόρεσαν οι άνθρωποι αυτοί, που ήταν άνθρωποι και όχι υπεράνθρωποι, να ξεπεράσουν πολλές φορές τα ανθρώπινα μέτρα, να γίνουν «μεγάλοι, ελεύθεροι, γενναίοι και δυνατοί». Και τότε, ίσως, μπορέσουμε να κατανοήσουμε βαθύτερα όλο το μεγαλείο και τον ηρωισμό της στάσης τους».

Το βιβλίο-λεύκωμα «Τόποι εξορίας» με τις φωτογραφίες του, αλλά και με τα κείμενά του, αποπνέει την ομορφιά των ανθρώπων που έζησαν εκεί, προσδίδοντας - όσο κι αν φαίνεται παράξενο - ομορφιά και σε αυτούς τους τόπους της εξορίας.
______________________________________________
Κείμενα: Πολυμέρης Βόγλης, Γιώργος Μαργαρίτης, Τάκης Μπενάς, Στρατής Μπουρνάζος, Σταύρος Σταυρίδης

ISBN 978-960-221-456-5 - σελ. 139 - τιμή 24,00 ευρώ - έκδοση Νοεμβρίου 2009