Δημοκρατικός Στρατός της Ελλάδας 1946 - 1949

[ παρουσίαση ]

Η μελέτη αυτή παρουσιάζει μια συνολική εικόνα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, με έμφαση σε συγκεκριμένες πτυχές της οργάνωσης, λειτουργίας και δράσης του, οι οποίες, κατά τον συγγραφέα, απουσιάζουν ή υποτιμούνται στη μέχρι τώρα βιβλιογραφία. Το ζητούμενο είναι η επανατοποθέτηση του φαινομένου στο γενικότερο πλαίσιο της δεκαετίας του 1940 και των εξελίξεων του διεθνούς κομμουνιστικού συστήματος.

Στο 1ο κεφάλαιο αναλύεται η εικόνα του ΔΣΕ στη συλλογική μνήμη της Αριστεράς και η εξέλιξη της ιστορικής έρευνας γύρω από το θέμα. Στο 2ο εξετάζεται η βοήθεια σε στρατιωτικό και άλλο υλικό που παρείχαν τα κομουνιστικά κράτη στο ΚΚΕ. Στο 3ο παρουσιάζονται η δημογραφική σύνθεση και τα κοινωνιολογικά χαρακτηριστικά των μαχητών του ΔΣΕ, καθώς και οι εθνοτικές ομάδες (ιδίως οι Σλαβομακεδόνες) που βρέθηκαν στο αντάρτικο. Στο 4ο μελετώνται οι βασικές πολιτικές και οργανωτικές αρχές της φυσιογνωμίας του ΔΣΕ. Στο 5ο αποτιμάται η δυνατότητά του να πετύχει τους στόχους του. Στο 6ο αναλύονται οι μηχανισμοί απονομής δικαιοσύνης που συνέστησε. Στο 7ο θίγονται θέματα ταμπού της ζωής του ΔΣΕ, όπως η βίαιη στρατολογία αμάχων, η συμμετοχή παιδιών στο αντάρτικο, οι σχέσεις των φύλων και η τύχη των αιχμαλώτων. Τέλος, στο 8ο κεφάλαιο αναλύεται το συνταγματικό πλαίσιο και οι δημόσιες πολιτικές του κράτους του ΔΣΕ. Το βιβλίο συμπληρώνεται με βασική βιβλιογραφία και χρονολόγιο στρατιωτικών γεγονότων.

«Στο βιβλίο επιχειρείται η περιεκτική παρουσίαση του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, του αντάρτικου στρατού του ΚΚΕ κατά τα χρόνια 1946-1949. Συνδυάζοντας την περιγραφή με την ανάλυση, σκιαγραφούνται τα βασικά χαρακτηριστικά του ΔΣΕ στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου, προκειμένου ο αναγνώστης να κατανοήσει τι ήταν και πώς δρούσε αυτός ο στρατός.

Η πρόσβαση σε μέχρι πρότινος κλειστά αρχεία και ο μεγάλος αριθμός μαρτυριών και απομνημονευμάτων για τον εμφύλιο πόλεμο βοήθησε τις ιστορικές έρευνες να επιστρέψουν σε παλιότερα ερωτήματα και θέματα ταμπού και να προχωρήσουν σε νέα θεματικά πεδία με μεγαλύτερη ερευνητική νηφαλιότητα σε σχέση με το παρελθόν. Αργά αλλά σταθερά καλύπτονται τα κενά που υπάρχουν για ναι σειρά όψεις του εμφυλίου πολέμου και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. Ολοένα και περισσότερο κατανοείται πως το ζήτημα δεν είναι η διαιώνιση της μυθοπλασίας για τον "άπαρτο Γράμμο και το απάτητο Βίτσι", ούτε η άγονη προσπάθεια αναζήτησης του "τι έφταιξε και χάσαμε" αλλά η διερεύνηση των γνώσεών μας για τα σκληρά εκείνα χρόνια.

Εντέλει, πολύ περισσότερο από την ηρωική διάσταση ή το ιδεολογικό πείσμα της ηγεσίας του ΚΚΕ και ενός αριθμού στελεχών και μαχητών του ΔΣΕ, η μελέτη της περιόδου αναδεικνύει τη βαθύτατη ανθρώπινη τραγωδία νέων κυρίως ανθρώπων, ανδρών και γυναικών αλλά και παιδιών, που κατά βάση στρατολογήθηκαν βίαια και υποχρεώθηκαν να πολεμήσουν κάτω από μια ηγεσία που δεν εμπιστεύονταν, σε ένα πόλεμο που δεν πίστευαν και τον οποίο δεν μπορούσαν να κερδίσουν». - Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

Λίγα λόγια για τον συγγραφέα

Ο Νίκος Μαραντζίδης είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας στη Θεσσαλονίκη. Διδάσκει επίσης στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου στην Πράγα.

Άλλα του βιβλία: Οι Μικρές Μόσχες (Παπαζήσης, 1997), Γιασασίν Μιλλέτ - Ζήτω το Έθνος (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2001), Οι Άλλοι Καπετάνιοι (επιμ.) (Εστία, 2005).

Γιατί η Ελλάδα δεν έγινε Λαϊκή Δημοκρατία

Τι ήταν και πώς δρούσε ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας στα χρόνια του Εμφυλίου, μέσα από νέα στοιχεία που αναδεικνύουν τις πραγματικές πολιτικές επιλογές του ΚΚΕ

Η δημιουργία του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ), το φθινόπωρο του 1946, δεν αποτέλεσε ούτε μια ενστικτώδη αντίδραση στη Λευκή Τρομοκρατία ούτε μια πράξη που επεδίωκε έναν πολιτικό συμβιβασμό. Υπήρξε η ενσυνείδητη πολιτική επιλογή της κομμουνιστικής ηγεσίας για την κλιμάκωση του αγώνα της, με στόχο την κατάληψη της εξουσίας με έναν συνδυασμό ένοπλων και πολιτικών μέσων. Σε αυτό το ακλόνητο συμπέρασμα καταλήγει το βιβλίο του Νίκου Μαραντζίδη Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας, ύστερα από συστηματική μελέτη των τεκμηρίων- πολλά από τα οποία νέα και αδημοσίευτα.

Υπό την ηγεσία του Ν. Ζαχαριάδη, το κόμμα ήταν αποφασισμένο να εξουδετερώσει όλους τους αντιπάλους του, να μετατρέψει τη χώρα σε Λαϊκή Δημοκρατία και να την εντάξει στο σοβιετικό μπλοκ. Λόγω της ενεργού επέμβασης της Βρετανίας και των ΗΠΑ στα ελληνικά πράγματα, οι στόχοι του ΚΚΕ μπορούσαν να πραγματοποιηθούν μονάχα με τη δύναμη των όπλων: τον ΔΣΕ. Παράλληλα, η στρατιωτική νίκη μπορούσε να επιτευχθεί μονάχα με τη συνεχή και αποφασιστική ξένη υποστήριξη προς τον ΔΣΕ και την πολιτική του ηγεσία. Ετσι η λεπτομερής και σε βάθος «αυτοψία» που κάνει ο συγγραφέας προσφέρει σπάνια και πολύτιμα στοιχεία για τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα που αντιμετώπιζαν οι κομμουνιστές στην προσπάθειά τους να επιβληθούν στους συμπατριώτες τους. Ακόμη σημαντικότερο είναι πως καταδεικνύει τους λόγους για τους οποίους ο ΔΣΕ ήταν αδύνατον να εξισορροπήσει την ισχύ των αντιπάλων του και, άρα, ήταν από την αρχή καταδικασμένος να αποτύχει.

Από όλες τις συμφορές που μπορούν να πλήξουν ένα έθνος, καμία δεν είναι πιο τραυματική και με περισσότερο μακρόχρονες συνέπειες από έναν εμφύλιο πόλεμο. Πέρα από ανθρώπινες και υλικές απώλειες, ο εμφύλιος προκαλεί πληγές αδιόρατες που διαπερνούν τον δημόσιο λόγο, φλογίζουν και παραμορφώνουν τις συλλογικές μνήμες για πολύ καιρό αφότου τελειώσουν οι σκοτωμοί. Για τον ιστορικό, η αποκάλυψη των βαθύτερων αιτίων της σύγκρουσης και η κατάληξη σε ερμηνείες βασισμένες σε αδιαμφισβήτητα τεκμήρια είναι μια αποστολή δύσκολη που, στην πραγματικότητα, δεν ολοκληρώνεται ποτέ. Και η ελληνική περίπτωση δεν αποτελεί εξαίρεση.

Καλύπτοντας κρίσιμα κενά των ως τώρα ιστορικών μελετών, το βιβλίο του Νίκου Μαραντζίδη Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας (1946-1949) βάζει τέλος στην παραπληροφόρηση και στις πολλές διαστρεβλώσεις που χαρακτήριζαν προηγούμενες εργασίες πάνω σε αυτό το ζήτημα. Η τελευταία δουλειά του είναι υπόδειγμα σαφήνειας, πληρότητας, σχολαστικής τεκμηρίωσης και λακωνικότητας. Αποτελεί έναν σχεδόν πλήρη οδηγό για τη μελέτη της πλευράς των ηττημένων του εμφυλίου πολέμου.

Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα του βιβλίου του είναι ότι στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό σε απόρρητα επίσημα έγγραφα. Η εκτεταμένη έρευνα που διεξήγαγε ο Ν. Μαραντζίδης έφερε στο φως σημαντικές πληροφορίες που προκύπτουν από έγγραφα του ΚΚΕ και των συμμάχων του. Ιδιαίτερα αποκαλυπτικά είναι τα ντοκουμέντα που προέρχονται από τη Βουλγαρία, τη Γιουγκοσλαβία, την Πολωνία, την Τσεχοσλοβακία, την Ουγγαρία και την ΕΣΣΔ. Αναμφίβολα πολύ περισσότερες πληροφορίες παραμένουν θαμμένες στα αρχεία του ΚΚΕ, καθώς και σε αυτά ξένων χωρών. Μόνο να ελπίζει μπορεί κανείς ότι αυτά τα επιπλέον στοιχεία θα έρθουν κάποτε στο φως. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, το πιο πιθανό είναι ότι μάλλον θα συμπληρώσουν παρά θα αναιρέσουν όσα γράφει ο Ν. Μαραντζίδης.

Στο ζήτημα της ξένης βοήθειας προς τον ΔΣΕ ο Ν. Μαραντζίδης παρουσιάζει λεπτομερείς και εντυπωσιακούς πίνακες για τις ποσότητες οπλισμού, ένδυσης, ιατροφαρμακευτικού υλικού, τροφίμων, καυσίμων και χρημάτων που του προμήθευαν οι χώρες του σοβιετικού μπλοκ. Εξετάζει επίσης το πρόβλημα της μεταφοράς και της παράδοσης αυτών των υλικών. Σε σχέση με αυτό τρία ζητήματα είναι ιδιαίτερα σημαντικά: Πρώτον, είναι αδύνατον τα κομμουνιστικά καθεστώτα της Ανατολικής Ευρώπης να είχαν προσφέρει τόσο σημαντική βοήθεια στον ΔΣΕ (ακόμη και στρατιωτική εκπαίδευση ή νοσοκομειακή περίθαλψη) χωρίς τη στήριξη της Μόσχας, πόσο μάλλον εν αγνοία της. Δεύτερον, για μια σειρά λόγους, ένα μέρος της βοήθειας αυτής δεν έφτασε στον προορισμό του ή, όταν έφτανε, δεν ήταν δυνατόν να χρησιμοποιηθεί. Τρίτον, ακόμη και με τις καλύτερες των προϋποθέσεων, το σοβιετικό μπλοκ δεν θα μπορούσε να προσφέρει τόση βοήθεια ώστε να μπορέσει να υπερκεράσει τα πλεονεκτήματα που προσέφερε

Η υλική βοήθεια από τις ανατολικές χώρες

Οι έρευνες που βασίστηκαν στα προσφάτως ανοιγμένα αρχεία κρατών της Ανατολικής Ευρώπης καθώς και του ΚΚΕ θεμελιώνουν τις αρχικές εκτιμήσεις για τον βαθμό της εμπλοκής των κρατών του ανατολικού συνασπισμού σε αυτόν τον πόλεμο και διαψεύδουν την τάση κάποιων να υποτιμηθεί η ενίσχυση του ΔΣΕ από το εξωτερικό. Ο ΔΣΕ εξαρτήθηκε απόλυτα από την υλική υποστήριξη των ξένων συντρόφων του. Στην πραγματικότητα, μόνο χάρη στην εξωτερική στήριξη έγινε δυνατή η έναρξη του Εμφυλίου. Χωρίς τη συστηματική ροή πολεμοφοδίων, τροφίμων και άλλου υλικού, την προστασία και εκπαίδευση των μαχητών στο έδαφος των γειτονικών χωρών, την περίθαλψη των τραυματιών,ο πόλεμος αυτός θα είχε λήξει πολύ νωρίτερα- αν είχε ποτέ αρχίσει...

στην ελληνική κυβέρνηση η στρατιωτική, οικονομική και διπλωματική υποστήριξη των ΗΠΑ και της Βρετανίας.

Ο καθηγητής Ν. Μαραντζίδης, το έργο του οποίου αφορά σε μεγάλο βαθμό την ελληνική Αριστερά, είναι γνωστός για τη σφοδρή κριτική που ασκεί προς το ΚΚΕ. Με το έργο του αυτό προσθέτει σημαντικά στοιχεία σε αυτήν την κατεύθυνση. Ομως πρέπει να σημειώσουμε ότι στο βιβλίο του δεν θα βρει κανείς πουθενά τόνους θριαμβολογικούς ή χαιρέκακους. Αντιθέτως, διαπνέεται από συμπόνια για τα θύματα του Εμφυλίου και για τη μοίρα της χώρας. Ολοκληρώνοντας το βιβλίο του, καταλήγει: «Η σε βάθος μελέτη του Δημοκρατικού Στρατού αναδεικνύει μια βαθύτατη ανθρώπινη τραγωδία, νέων κυρίως ανθρώπων, ανδρών και γυναικών, που κατά βάση στρατολογήθηκαν βίαια και υποχρεώθηκαν να πολεμήσουν κάτω από μια ηγεσία που δεν εμπιστεύονταν, σε έναν πόλεμο που δεν πίστευαν και τον οποίο δεν μπορούσαν να κερδίσουν... Τελικά, η εικόνα του ελληνικού κομμουνισμού των ετών 1946-1949 δεν είναι παρά αυτή μιας ουτοπίας που έχασε τα λογικά της...».

Το γνωστό και το ανεξερεύνητο

Η ιστοριογραφία του ελληνικού εμφυλίου πολέμου είναι πλέον εκτενέστατη και λίγες πτυχές του παραμένουν ανεξερεύνητες.Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την κυβερνητική πλευρά, για την οποία υπάρχει πλούσιο αρχειακό υλικό,ελληνικό και ξένο,δημόσιο και ιδιωτικό,όπως και αναρίθμητες δευτερεύουσες πηγές. Μολονότι πάντα θα υπάρχει χώρος για νέες ερμηνείες, η εξιστόρηση της προσπάθειας της ελληνικής κυβέρνησης να κατανικήσει την κομμουνιστική εξέγερση και του αποφασιστικού ρόλου που διαδραμάτισαν η Βρετανία και οι ΗΠΑ έχει ουσιαστικά ολοκληρωθεί.

Στην αντίπαλη πλευρά, όμως, η μελέτη της εξέγερσης αντιμετωπίζει πολλά σοβαρά εμπόδια.Πέρα από την περιβόητη μυστικοπάθεια των κομμουνιστών,το αρχειακό υλικό και άλλες αξιόπιστες πρωτογενείς πηγές για το ΚΚΕ και τους ξένους υποστηρικτές του είναι ελάχιστες και δυσεύρετες.Μέχρι πρόσφατα οι ιστορικοί ήταν αναγκασμένοι να στηρίζονται,σε μεγάλο βαθμό,σε αποσπασματικά τεκμήρια και στις στρατευμένες μαρτυρίες οπαδών της Δεξιάς ή της Αριστεράς.Οι πραγματικοί στόχοι του ΚΚΕ, η σύνθεση, η δύναμη και το αξιόμαχο του στρατού του και, πάνω απ΄ όλα, η βοήθεια που ελάμβανε από το εξωτερικό παρέμεναν για μεγάλο διάστημα πεδίο υποθέσεων και εικασιών.Το αποτέλεσμα ήταν μια ιστορία που,κάποιες φορές, στηριζόταν περισσότερο στη φαντασία παρά στα γεγονότα. - John Iatrides, ΤΟ ΒΗΜΑ

_______________________________

Νίκος Μαραντζίδης: "Δημοκρατικός Στρατός της Ελλάδας 1946 - 1949"

ISBN 978-960-221-467-1 - σελ. 197 - τιμή 15,00 ευρώ - έκδοση Απριλίου 2010