Μετέωροι χώροι της ετερότητας

[ παρουσίαση ]

Αν οι κοινωνίες προσπαθούν να ελέγξουν την ετερότητα ορθώνοντας τείχη γύρω από εκείνους που ταυτίζονται μαζί της (πόλη των θυλάκων, γκέτο, θρησκευτικό άβατο, χώροι εγκλεισμού), τότε η αναθεώρηση της σχέσης μας με το χώρο, πέρα από τη μοντερνιστική ουτοπία και τον μεταμοντέρνο κυνισμό, μπορεί να επιτρέψει τη διάνοιξη περασμάτων προς την ετερότητα και διαφορετικών προοπτικών για την ανθρώπινη κοινωνία. Εμπνεόμενος από τους παραδειγματικούς μετέωρους χώρους της θεατρικής σκηνής και της συλλογικής μνήμης και διερευνώντας τους τρόπους με τους οποίους οι ανάγκες και τα όνειρα των ανθρώπων διαρρηγνύουν τις οριοθετημένες και τυποποιημένες ζωές τους, ο συγγραφέας δείχνει πώς η κατοίκηση μπορεί να γίνει αντιληπτή ως διαδικασία μάλλον παρά ως συνθήκη, όπου ο χώρος υποθάλπει μια σχέση επίσκεψης και διάβασης από το ταυτό προς το έτερο.

«Γιατί σήμερα μια συζήτηση για τους μετέωρους χώρους της ετερότητας; Ποιες πρακτικές, ποια γεγονότα και ποιες χωρικές σχέσεις επιχειρεί να συλλάβει; Στις σύγχρονες κοινωνίες, οι σχέσεις ανάμεσα σε οριοθετημένες ετερότητες οργανώνονται μέσα από αυστηρά επιβλεπόμενες ταξινομήσεις συμπεριφορών και χώρων, σύμφωνα με το κυρίαρχο μοντέλο της “πόλης των θυλάκων”. Ο θύλακος δεν είναι παρά ο χώρος εγκλεισμού της ετερότητας, είτε πρόκειται για καταδίκη (γκέτο), είτε για προνόμιο (προστατευόμενες συνοικίες), είτε για προϋπόθεση της κατευθυνόμενης κατανάλωσης (ελεγχόμενα κτίρια κοινωνικής αναψυχής ή αγορές).

Αν τα όρια του πραγματικού επιβλέπονται από κοινωνικές ρυθμίσεις και εγχαράξεις, οι μετέωροι χώροι της ετερότητας μπορούν τούτα τα όρια να τα διαρρήξουν. Οι χώροι αυτοί συμβαίνουν μάλλον παρά υπάρχουν κάπου, όπως τείνουμε να πιστεύουμε για τα κτίρια μιας πόλης. Ιδρύονται ως περάσματα, ως χώροι σύγκρισης, ως σχέσεις επίσκεψης και διάβασης από το οικείο στο έτερο. Γι’ αυτό μπορούν να φέρνουν σε επαφή διαφορετικές επικράτειες της εμπειρίας, της φαντασίας και της μνήμης, οι οποίες αποκτούν ιστορία και σημασία ανάλογα με εκείνους που τις κατοικούν.

Αν έχει νόημα να αναζητούμε ένα μέλλον της ανθρώπινης χειραφέτησης, σήμερα όσο ποτέ είναι απαραίτητο να διδαχτούμε από τους τρόπους που η ανάγκη όσο και τα όνειρα των ανθρώπων γεννούν μετέωρους χώρους της ετερότητας, καθώς εξερευνούν μικρές και μεγάλες ρήξεις στην τυποποιητική περίμετρο της ζωής τους. Στη δυνατότητα η κατοίκηση να συμβαίνει όχι μόνο στους ασφαλείς χώρους του οικείου αλλά και στους μετέωρους χώρους του έτερου ίσως να κρίνεται το μέλλον. Η αναρώτηση για το χώρο γίνεται έτσι μια αναρώτηση πολιτική. Και στις μορφές του χώρου όπου πλάθονται διαφορετικές σχέσεις με την ετερότητα μπορεί να ανιχνευτούν διαφορετικές προοπτικές για την ανθρώπινη κοινωνία.» - (από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

«Στην απαραίτητη και συνεχιζόμενη συζήτηση για το κοινωνικό νόημα του χώρου, μοιάζει συχνά αυτονόητη η παραδοχή ότι ομάδες, κοινωνίες και κουλτούρες αποθέτουν στο χώρο τις συλλογικές ταυτότητες που τις χαρακτηρίζουν... Αν όμως οι κοινωνικές ταυτότητες συμβαίνουν, αν τελούνται στο χώρο και το χρόνο, πώς επεμβαίνει ο χώρος στην ιστορία τους; Μήπως, αντί μόνο να ορίζει το περίγραμμα και να ελέγχει την κλειστότητά τους, μπορεί και να υποστηρίζει τη συγκρισιμότητά τους, να εμφανίζει τη σχετικότητα της παραπλανητικής τους αυτοτέλειας; Μήπως στο χώρο δεν εγκαθίστανται περίκλειστες ταυτότητες αλλά αναπτύσσονται έκθετες ετερότητες; Μήπως στο χώρο η κυρίαρχη κοινωνική ταξινόμηση, ευάλωτη στον κοινωνικό ανταγωνισμό, συναντά εμπόδια, μεταμορφώνεται, αλλά και κάποτε εκρήγνυται;

Η σχέση με την ετερότητα, είτε τούτη αφορά τη διαφορετικότητα διακριτών τρόπων ζωής, είτε παρελθούσες, παρούσες ή μελλοντικές συλλήψεις του νοήματός τους, είναι μια σχέση που κινητοποιεί καθοριστικά την κοινωνική εμπειρία... Σε μια εποχή εντάσεων και ρήξεων ίσως χρειάζεται να αναρωτηθούμε για την ενεργό εμπλοκή της συγκρισιμότητας στο πεδίο του κοινωνικού ανταγωνισμού. Όχι μόνο γιατί είναι απαραίτητο να ορίζονται μέτωπα, αλλά και γιατί είναι ιδιαίτερα κρίσιμο, στην προοπτική της ανθρώπινης χειραφέτησης, να ξανασκεφτούμε τους όρους της γέννησης ενός μέλλοντος διαφορετικού, ενός μέλλοντος ως ετερότητας. Η ρήξη με το παρόν μπορεί έτσι να γεννά ετερότητες μέσα του, ήδη στο τώρα της συλλογικής εμπειρίας.» - (από τον Πρόλογο του συγγραφέα)

Λίγα λόγια για τον συγγραφέα

Ο Σταύρος Σταυρίδης είναι αρχιτέκτονας, επίκουρος καθηγητής στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ, όπου διδάσκει αρχιτεκτονικό σχεδιασμό και θεωρία στο προπτυχιακό και το μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών. Η έρευνά του εστιάζεται στον τρόπο με τον οποίο η παραγωγή και διαχείριση των εικόνων επηρεάζει τη νοηματοδότηση του σύγχρονου αστικού περιβάλλοντος, καθώς και στις πρακτικές αμφισβήτησης και ανατροπής των κυρίαρχων μοντέλων κατοίκησης του χώρου.

Σε μια τέτοια προοπτική εντάσσεται η συμμετοχή του σε ερευνητικές προσπάθειες που διευρύνουν τα όρια και τα εργαλεία του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού (π.χ. «Δημιουργία διαδρομών ιστορικής μνήμης στο χώρο των στρατοπέδων της Γυάρου», «Πολιτιστικό και οικολογικό τεχνολογικό κέντρο στο Ζηνί της Κω»), αλλά και στη δημιουργία πειραματικών ταινιών videodance που εξερευνούν την ενεργό εμπλοκή του σώματος στην παραγωγή του κατοικημένου χώρου («Threetimes», «Passage»).

Είναι μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού Ουτοπία, ενώ παλιότερα μετείχε στη σύνταξη των περιοδικών Εφήμερη Πόλη, Convoy και Αλλά. Πολλά κείμενά του έχουν δημοσιευτεί σε επιστημονικά και πολιτικά περιοδικά και σε συλλογές δοκιμίων στα ελληνικά, τα αγγλικά και τα ισπανικά.

Βιβλία του είναι: Η συμβολική σχέση με το χώρο (1990), Διαφήμιση και το νόημα του χώρου (1996), Από την πόλη οθόνη στην πόλη σκηνή (2002, Κρατικό βραβείο δοκιμίου), Η υφή των πραγμάτων, σε συνεργασία με τη φωτογράφο Εύη Κώτσου (1996). Έχει επιμεληθεί τη συλλογή κειμένων Μνήμη και εμπειρία του χώρου (2006).
_______________________________________________
Σταύρος Σταυρίδης: "Μετέωροι χώροι της ετερότητας"

ISBN 978-960-221-470-1 - σελ. 288 - τιμή 22,00 ευρώ - έκδοση Φεβρουαρίου 2010